КІРІСПЕ. бет. Кіріспе Әдебиеттерге шолу

МАЗМҰ НЫ

ШАРТТЫ БЕЛГІЛЕУЛЕР

Г – грамм

Кг – килограмм

Ш.м – шаршы метр

Га – гектар

Кг ә.з./га – ә сер етуші заттың бір гектарғ а шақ қ анда килограммы

Г ә.з./ш.м – ә сер етуші заттың бір шаршы метрге шақ қ анда граммы

% - пайыз

Мл – миллилитр

Л – литр

КІРІСПЕ

Адамның шараушылық ә рекеттерінің кө птеген жағ ымсыз салдарының арасында қ оршағ ан ортаның жалпы ауыр металдар (АМ) атауына ие болғ ан поллютанттар тобымен ластануы ерекше орын алады

Негізгі кө пжылдық тақ ырып ретінде біз ауыр металдардың Қ арағ анды облысының топырағ ы мен ө сімдіктерінде шоғ ырлануын жә не олардың ө сімдіктердің морфологиялық қ ұ рылысына ә серін зерттеуді таң дап алдық. АМ топырақ пен ө сідіктерде шоғ ырлану ерекшеліктерін жә не ө сімдіктерге тигізетін ә серін білуіміз қ ажет, себебі:

1. Ө сімдіктердің фотосинтез процесі барысында ө сімдіктерден оттегі бө лінеді, аталғ ан процесс АМ ә серінен бұ зылады.

2. Ө сімдіктер ү й жануарлары ү шін қ орек болып табылатындық тан, сә йкесінше адамдардың ауыр металдармен улануына ә келіп соғ уы мү мкін.

3. Ауыр металдар топырақ қ а тү седі, беттік жә не грунттық суларғ а ө теді, нә тижесінде кең таралады.

Ө зектілігі. Техногенді ластанғ ан аймақ тардағ ы, ә сіресе халқ ы ұ зақ жылдар бойы жергілікті ө сімдік жә не мал шаруашылық ө німдерін басым тұ тынатын жерлерде топтырақ тық -агротехникалық зерттеулердің маң ызы артып келеді.

Адам жә не жануарлар ағ засына тү скен ауыр металдар ө те баяу шығ арылады. Олар негізінен бү йрек пен бауырғ а шоғ ырлануғ а қ абілетті. Осығ ан байланысты тіпті аз мө лшерде ғ ана ластанғ ан топырақ та ө сірілген ө сімдіктен алынғ ан ө нім коммулятивті ә сер, яғ ни адам (жануар) ағ засында ауыр металдар мө лшерінің біртіндеп артуын тудыра алады.

Бү гінгі таң да топрық тағ ы жә не ө сімдіктердегі ауыр металдарды зерттеуге баса назар аударылуда, дегенмен ә лі де жеткіліксіз. Біздің кө зқ арасымыз бойынша бұ л осы мә селенің ө зектілігін дұ рыс бағ аламаудың жә не ә лсіз материалдық базаның салдарынан туындап отыр.

Орталық Қ азақ станның қ азіргі жай-кү йі топырақ жағ дайларының жә не климатының айтарлық тай алуан тү рлілі болуымен сипатталады. Дә рілік ө сімдіктреді ә р тү рлі аудандарда ө сіру барысында қ андай да қ оректену элементінің ә серін анық тау кө бінесе қ иынғ а тү седі. Себебі табиғ и жағ дайда ө сімдіктерге бір ғ ана фактор емес, факторлар кешенді тү рде кү ннің инсоляциясынан бастап, жауын-шашын, топырақ қ ұ рылымы, жә не соң ы температуралық жағ дайлар мен адамның антропогендік ә рекетіне дейін ә сер етеді.

Азық тық жә не мал азық тық ө сімдіктерді ө сіру мә дениетінің пайда болғ анына шамамен 5000 жыл болатын болса, онда адамзаттың жер шаруашылығ ы бойынша тә жірибесі айтарлық тай мол жинақ талғ ан, ә р тү рлі топырақ – климаттық жағ дайларғ а дә нді ө сімдіктер ү шін, кө кеністер ү шін агротехниканың жә не агрохимияның барлық дерлік аспектілері даярланғ ан. Дегенмен, дә рілік ө сімдіктер ү шін дә рілік ө сімдіктердің ө неркә сіптік кү тімі мә дениеті бойынша айтарлық тай қ алыс қ алғ ан.

Ормандар мен шалғ ындардың ауданының кемуі салдарынан фитотерапияғ а арналғ ан шикізаттың табиғ и кө здері сарқ ылуда. Ө сімдітер ұ лпасында ауыр металдардың, токсиканттардың, радионуклеидтердің жә не т.с.с жинақ талуына ә келетін қ оршағ ан ортаның техногенді ластануы ү шін дә рілік ө сімдіктерді бақ ылауда ұ сталатын жағ дайларда ө сіру ерекше маң ызғ а ие болып отыр.

Зерттеу мақ саты: дә рілік қ ырмызының ә р тү рлі топырақ тарда, соның ішінде ауыр металдармен ө сіру барысында дә рілік қ ырмызы ө скіндерінің морфологиялық, анатомиялық жә не физиологиялық ерекшеліктерін зерттеу.

Қ ойылғ ан мақ сатқ а қ ол жеткізу барысында кезектесе келесі міндеттер орындалды:

1) Дә рілік Қ ырмызы тұ қ ым материалының ө ну биологиясын зерттеу

2) Ә р тү рлі топырақ тағ ы дә рілік қ ырмызы ө скіндерінінің кейбір морфометрикалық кө рсеткіштерін салыстырмалы зерттеу

3) Ә р тү рлі топырақ тарда ө сірілген дә рілік қ ырмызы ө скінінің ө ну ерекшелігін жә не онда биомассаның жинақ талуын анық тау.

4) Ә р тү рлі топырақ тарда ө сірілген дә рілік қ ырмызы ө скінінің су ұ стағ ыштық қ абілетін жә не ылғ алдылығ ын анық тау

5) Зертханалық тә жірибенің ә р тү рлі нұ сқ алардағ ы дә рілік қ ырмызының анатомиялық қ ұ рылысының ерекшеліктерін айқ ындау

Жаң алығ ы. Алғ аш рет атқ арылғ ан жұ мыстардың нә тижесінде ә р тү рлі топырақ тың, оның ішінде жасанды жолмен ауыр металдармен ластанғ ан топырақ тың дә рілік қ ырмызы ө скіндерінің морфологиялық, анатомиялық жә не физиологиялық кө рсеткіштеріне ә сері анық талды.

Алынғ ан нә тижелердің қ олданыс аясы: ботаника, экология, ө сімдіктер интродукциясы, агрономия жә не агрохимия.